سینه‌مای به‌ڵگه‌نامه‌یی
و:جه‌مشید به‌هرامی
ئاماژه:
سینه‌مای به‌ڵگه‌نامه‌یی(دیکۆمێنتاری) مێژوویه‌کی دوور و درێژی هه‌یه، و ته‌نانه‌ت
خودی به‌ڵگه‌نامه‌یی مێژووه‌که‌ی ده‌گه‌ڕیته‌وه بۆ پێش مێژووی سینه‌ما، له‌م بابه‌ته‌دا
ئاوڕ له سه‌رچاوه‌کان و ساڵه سه‌ره‌تاییه‌کانی مێژووی ئه‌م جۆره سینه‌ماییه ده‌درێته‌وه.
ده‌سته‌واژه‌ی فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی(دیکۆمێنتاری) تاکوو ده‌یه‌ی 1920 و 1930 بۆ جۆره جیاوازه‌کانی فیلمی ناچیرۆکی داهێنه‌رانه له پانتایی سینه‌مای کلاسیکی پێش شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی به کارده‌هێنرا. فیلمه سه‌ره‌تاییه‌کانی ئه‌م ده‌سته‌یه بریتی بوون له "نانووکی باکوور/ به‌رهه‌می ڕابێرت فلاهێرتی"، فیلمگه‌لی رووسی ده‌یه‌ی 1920 له وێنه‌ی "پیاوێک له‌گه‌ڵ کامێرای وێنه‌گریدا/ به‌رهه‌می ژیگاوێرتۆف 1929"، "بێرلین: سه‌مفۆنیای شارێک/ به‌رهه‌می واڵتێر رووتمان، 1927" و "ماڵ له کۆڵه‌کان/ به‌رهه‌می جان گریه‌رسۆن"(John Grierson).
ده‌سته‌واژه‌ی فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی(دیکۆمێنتاری) تاکوو ده‌یه‌ی 1920 و 1930 بۆ جۆره جیاوازه‌کانی فیلمی ناچیرۆکی داهێنه‌رانه له پانتایی سینه‌مای کلاسیکی پێش شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی به کارده‌هێنرا. فیلمه سه‌ره‌تاییه‌کانی ئه‌م ده‌سته‌یه بریتی بوون له "نانووکی باکوور/ به‌رهه‌می ڕابێرت فلاهێرتی"، فیلمگه‌لی رووسی ده‌یه‌ی 1920 له وێنه‌ی "پیاوێک له‌گه‌ڵ کامێرای وێنه‌گریدا/ به‌رهه‌می ژیگاوێرتۆف 1929"، "بێرلین: سه‌مفۆنیای شارێک/ به‌رهه‌می واڵتێر رووتمان، 1927" و "ماڵ له کۆڵه‌کان/ به‌رهه‌می جان گریه‌رسۆن"(John Grierson).
سه‌رچاوه‌کانی سینه‌مای به‌ڵگه‌نامه‌یی له فۆرمی درێژخایه‌ن و زیندوودا حه‌شار
دراون که له کتێبگه‌لی وێنه‌داری نیوه‌ی دووهه‌می سه‌ده‌ی نۆزده‌دا هاتبوونه
ئاراوه. یه‌که‌مین دیکۆمێنتسازه‌کان به چنینی یه‌ک له دوای یه‌کی دیمه‌نه‌کان
له په‌نای یه‌کدا به هاوڕێیه‌تی له‌گه‌ڵ ده‌قی وتارێکدا که به شێوه‌ی زیندوو
ده‌خوێندرایه‌وه و جار جاریش به که‌ڵک وه‌رگرتن له مۆسیقا و ساوند ئێفێکت،
پرۆگرامێکی ئاڵۆزیان به که‌ڵک وه‌رگرتن له فانۆسی سیحر پێک ده‌هێنا. به ده‌ستپێکی
سه‌ده‌ی بیسته‌م، هێدی هێدی فیلم بوو به جێگره‌وه‌ی ئیسلاید (Slide) و نێوان‌نووسه‌کان (نووسراوه‌گه‌لی
نێوان دیمه‌نه‌کان) بوونه جێگره‌وه‌یه‌ک بۆ وتاره‌کان، گۆڕانکاریگه‌لێک که چه‌مکگه‌لێکی
نوێیان له‌گه‌ڵ خۆیاندا هێنا.
دیکۆمێنتسازی پێش له هاتنه‌ئارای سینه‌ما، هاوکات به ئاڵووگۆڕی ته‌کنۆلۆژیک و له داوێنی هێزگه‌لێک به‌ره‌و ئاڵووگۆڕی کولتووری و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه سه‌ریهه‌ڵدا و تا سه‌رده‌می تی-ڤی و ویدیۆ درێژه‌ی کێشا. (بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره کرته بکه)
دیکۆمێنتسازی پێش له هاتنه‌ئارای سینه‌ما، هاوکات به ئاڵووگۆڕی ته‌کنۆلۆژیک و له داوێنی هێزگه‌لێک به‌ره‌و ئاڵووگۆڕی کولتووری و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه سه‌ریهه‌ڵدا و تا سه‌رده‌می تی-ڤی و ویدیۆ درێژه‌ی کێشا. (بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره کرته بکه)
