۱۳۹۵/۰۲/۰۶

سینه‌مای شێعر (به‌شی یه‌ک)

(سینه‌مای شێعر (به‌شی یه‌ک
و: جه‌مشید به‌هرامی

ئاماژه‌: ئه‌م ده‌قه‌ یه‌که‌مین جار له‌‌ لایه‌ن "پیه‌ر پائۆلۆ پازۆلینی"یه‌وه‌ له‌ یه‌که‌مین "فستیڤاڵی سینه‌مایی نوێی پزارۆ" به‌ زمانی ئیتالیایی خوێندراوه‌ته‌وه‌. ئه‌م ده‌قه‌ که‌ ئێستا له‌ به‌رده‌ستی خوێنه‌ردایه‌(ده‌قی ئینگلیزی) له‌ وه‌رگێڕانی فه‌ڕانسه‌وه‌ی ماریان دوو تیموو ژاک بونتان ("گۆڤاری کایه‌ دۆ سینه‌ما" ئۆکتۆبری 1965) وه‌رگیراوه‌.

پێم وانییه‌ چیتر دوای ئه‌مه‌ نه‌کرێت سینه‌ما له‌ وێنه‌ی زمانێک به‌ بێ له‌به‌رچاوگرتنی (ترمینۆلۆژی) ده‌سته‌واژه‌کانی نیشانه‌ناسی پێناسه‌ بکرێت. له‌ ڕاستیدا، پرسه‌که‌ به‌م شێوه‌یه‌: سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که‌ زمانه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان‌ داهێنانی شاعیرانه‌ی خۆیان له‌ سه‌ر پێکهاته‌ی بنه‌مایی زمانی ئامرازی (Instrumental Language) درووست کردووه‌(که‌ ئامرازێکی هاوبه‌شه‌‌ له‌ نێوان هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌یدا‌ که‌ قسه‌ی‌ پێده‌که‌ن)، وادیاره‌ زمانه‌ سینه‌ماییه‌کان خاوه‌نی ئاوه‌ها پێکهاته‌یه‌ک نین. سینه‌ما به‌ هۆی سه‌رچاوه‌ راسته‌قینه‌که‌یه‌وه‌ خاوه‌نی زمانێکه‌ که‌ ئامانجی سه‌ره‌تاییه‌که‌ی تێگه‌یاندن، تێگه‌یشتن و پێکهاتنه‌ (یان پێوه‌ندیه‌). له‌ کرده‌وه‌دا ده‌کرێ به‌ ئاسانی زمانه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان له‌ ئامرازه‌ تایبه‌ت و ساده‌کان که‌ بۆ تێگه‌یاندن و لێک تێگه‌یشتن به‌ کارده‌برێن، جیابکرێته‌وه‌، به‌ڵام پێوه‌ندی له‌ ڕێگای سینه‌ماوه‌، هه‌ڕه‌مه‌کی (Arbitrary) و ناڕاسته‌وخۆیه‌ و به‌ گشتی خاوه‌نی ئاوه‌ها پێکهاته‌یه‌کی ئامرازی نییه‌. مرۆڤ له‌گه‌ڵ وشه‌کاندا پێوه‌ندی ده‌گرێت نه‌ک له‌گه‌ڵ دیمه‌نه‌کاندا، و هه‌ر به‌م هۆیەوە‌یه‌ که‌ زمان چشتێکی زیاتر له‌ تێکه‌ڵاوێک له‌ دیمه‌نگه‌لێکی ئابستراکت و ده‌ستکرد نییه‌.(بۆ خوێندنەوەی درێژە بابەت لێرە کرتە بکە)

۱۳۹۵/۰۱/۲۴

سینه‌ما-حه‌قیقه‌ت و دیکۆمێنتاریی نوێ

سینه‌ما-حه‌قیقه‌ت و دیکۆمێنتاریی نوێ
و: جه‌مشید به‌هرامی


دابین کردنی ئامرازه‌کانی ده‌نگهه‌ڵگری له‌ کاتی فیلمهه‌ڵگرتندا (له‌ ساڵی 1960) به‌ خاڵێکی وه‌رچه‌رخان‌ له‌ گه‌شه‌ی دیکومێنتسازیدا دێته‌ ئه‌ژمار. خاڵی وه‌رچه‌رخانی دواتر له‌ ده‌یه‌ی 1980 به‌ بڵاوه‌کردنی زۆرتری ئامرازه‌ هه‌رزانه‌کانی ویدیۆ هاته‌ ئاراوه‌ و سینه‌مای دیکۆمێنتاری زۆرتر له‌ سینه‌مای چیرۆکی که‌ڵکی له‌ ویدیۆ وه‌رگرت. ته‌له‌فیزیۆن بووه‌ گرنگترین پێگه‌ی پیشاندان و ئه‌و کاناڵانه‌ی داگیرکرد که‌ هۆڵیان نه‌بوو و له‌ دوای شه‌ڕه‌وه‌ زۆتر په‌ره‌یان سه‌ندبوو. وه‌گه‌ڕخستنی سه‌رمایه‌ له‌ ته‌له‌فیزیۆندا بێ‌وێنه‌ بوو، به‌ڵام(جگه‌ له‌ چه‌ند حاڵەتی ده‌گمه‌ن) ته‌له‌فیزیۆن به‌گشتی به‌ربه‌ستگه‌لێکی زۆرتری به‌ سه‌ر شێواز و ناوه‌ڕۆکی ئایدۆلۆژیکی به‌رهه‌مه‌کاندا سه‌پاند.
له‌ ساڵی
1960 به‌ دواوه‌ دیکۆمێنتاری هێدی هێدی بووه‌ته‌‌ دیارده‌یه‌کی جیهانی و له‌ وڵاته‌ گه‌شه‌سه‌ندووه‌کاندا باکگراوه‌ندگه‌لی نه‌ژادی و ره‌گه‌زی و هه‌ڵوێستی ڕه‌گه‌زیی فیلمسازه‌کان جۆراوجۆرییه‌کی زۆرتری به‌خۆیه‌وه‌ بینیوه‌. جگه‌ له‌وه‌ش، دیکۆمێنتسازان له‌ ڕوانگه‌ی تیۆریکه‌وه‌ به‌ئاگاتر بوون و به‌ هۆی ڕاستکردنه‌وه‌ی که‌م و کورتی و که‌مایه‌سییه‌ فه‌ننییه‌کان و ئامرازه‌ سه‌ره‌تاییه‌کان، ڕامان و تێفکرینیان له‌ مه‌ڕ چۆنیه‌تی و توانستی شێوازه‌کانی دیکۆمێنتاری گه‌شه‌ی سه‌ندووه‌.
سه‌رهه‌ڵدانی سینه‌ما-حه‌قیقه‌ت

سینه‌ما حه‌قیقه‌ت یان سینه‌ما وریته‌ (Cinema Verite) ژانرێکه‌ له‌ فیلمسازیی دیکۆمێنتی‌دا، جۆرێک سینه‌مای ناچیرۆکییه‌ که‌ له‌ودا له‌ سه‌ر هه‌بوونی کامێرا و هاوکاریی نێوان فیلمساز و ته‌وه‌ر، جه‌خت ده‌کرێت. ژیگاوێرتۆف دیکۆمێنتسازی یه‌کیه‌تی سۆڤیه‌ت بۆ یه‌که‌مین جار ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌ی بۆ شێوازی به‌رهه‌مه‌کانی خۆی به‌کارهێنا. (بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە)