۱۳۹۱/۰۸/۰۴

رشد هنر تئاتر خیابانی در کردستان


تئاتر خیابانی "توهم تک بعدی"
نویسندە و کاگردان: جمشید بهرامی
رشد هنر تئاتر خیابانی در کردستان  
مصاحبه‌گر: مسعود فتحی

جمشید بهرامی: بدون شک اگر مردم کردستان با شور و شوق و آغوش باز از فستیوال تئاتر خیابانی استقبال نمی‌کردند
طی چند سال گذشته‌ این فستیوال به‌ صورت دائم در کردستان برگزار نمی‌شد
در رابطه‌ با این جشنواره‌ی تئاتر خیابانی و رشد هنر تئاتر خیابانی در کردستان، روزنامه‌ی «کوردستان» مصاحبه‌ای با جمشید بهرامی انجام داده‌ است که‌ توجه‌ شما را به‌ خواندن آن جلب می‌کنیم.
اشاره‌‌:
جمشید بهرامی متولد 1981 شهرستان مریوان است، او تحصیلات خود را در مقطع کارشناسی تئاتر در دانشگاه‌ تبریز به‌ پایان رسانیده‌ و در شهر مریوان به‌ عنوان معلم هنر مشغول به‌ تدریس بوده‌ است. بهرامی در چندین فستیوال تئاتر حضور داشته‌ و جوایز متعددی در این راستا کسب نموده‌ است. به‌ علت فعالیت‌های فرهنگی و هنری از تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد محروم شده‌ و در نهایت مجبور به‌ ترک ایران شده‌ است او در نهایت مدتی مقیم اقلیم کردستان بوده‌ و در حال حاضر در کشور آلمان به‌ سر می‌برد.
س: تاریخچه‌ی تئاتر خیابانی در کردستان به‌ چه‌ زمانی برمی‌گردد؟ اوج این فعالیت هنری در چه‌ سالهایی بوده‌؟ همچنین وضعیت تئاتر خیابانی در ایران و کردستان را در حال حاضر چگونه‌ ارزیابی می‌کنید؟
جبدون شک تئاتر خیابانی در شرق کردستان زودتر از سایر نقاط کردستان اجرا می‌شده‌ است اما این امر را نباید نادیده‌ گرفت که‌ وضعیت تئاتر خیابانی در شمال کردستان (کردستان ترکیه‌) متفاوت‌تر از سایر بخشهای کردستان است.
هر چند تئاتر خیابانی در جهان دارای تاریخچه‌ای طولانی است و قدمت آن به‌ سده‌های هفده‌ و هجده‌ میلادی و آغاز کمدی دیلارته‌ در ایتالیا برمی‌گردد و در سده‌ی 21 به‌ اوج خود می‌رسد اما در خاورمیانه‌ و کردستان به‌ عنوان نوع تازه‌ای از تئاتر شناخته‌ می‌شود.(بۆ درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە)
همانگونه‌ که‌ اشاره‌ نمودم شرق کردستان از میان سایر بخش‌های کردستان در عرصه‌ی تئاتر خیابانی پیش قدم بوده‌ و این امر به‌ خاطر ارتباط فعالین این حوزه‌ با فعالین مرکز ایران بوده‌ است. تئاتر خیابانی در شرق کردستان از سالهای 1990 به‌ این سو رفته‌ رفته‌ گسترش پیدا می‌کند و با تلاش هنرمندان کردستانیو از جمله‌ی آنها هنرمندان مریوانی، با برگزاری فستیوال تئاتر خیابانی در مریوان، این هنر در اواخر دهه‌ی 90 به‌ اوج می‌رسد. نمی‌توانم یک سال خاص را به‌ عنوان سال اوج تئاتر خیابانی در کردستان معین نمایم اما به‌ نظر من از زمانی که‌ فستیوال تئاتر مریوان از یک فستیوال منطقه‌ای ابتدا به‌ فستیوالی سراسری (سراسر ایران) و از سال 2005 به‌ بعد به‌ فستیوال بین‌المللی بدل شد این هنر به‌ صورت مداوم در حال توسعه‌ بوده‌ و در حال حاضر در اوج خود قرار دارد. در واقع چشمگیرترین سالهای تئاتر خیانی، سالهای اخیر بوده‌ که‌ این هنر به‌ صورت فستیوالی بین‌المللی در حال برگزاری است این واقعیت را نباید نادیده‌ گرفت که‌ برگزاری فستیوال بین‌المللی مریوان این مجال را برای فعالین هنری کرد در این حوزه‌ به‌ وجود آورده‌ است که‌ هر ساله‌ بعد از کسب رتبه‌های برتر در این فستیوال بتوانند در فستیوال بین‌المللی فجر تجارب خود را به‌ محک آزمایش بگذارند. در سالهای گذشته‌ که‌ فستیوال تئاتر خیابانی مریوان برگزار نمی‌شد هنرمندان تئاتر کردستان کمتر امکان حضور در فستیوال تئاتر صحنه‌ای را پیدا می‌کردند.
تئاتر خیابانی کردستان نسبت به‌ سراسر ایران در سطح خوبی قرار دارد و این امر که‌ مریوان به‌عنوان پایتخت همیشگی تئاتر خیابانی در ایران شناخته‌ شده‌ است کاری بر حسب اتفاق نبوده‌ و نشانگر این واقعیت است که‌ کردستان در این رشته‌ی هنری حرفی برای گفتن دارد.
س: با توجه‌ به‌ اینکه‌ گروه‌های هنری خارجی هم در این فستیوال حضور دارند شما تأثیرات برگزاری فستیوالها بر تئاتر خیابانی کردستان را چگونه‌ ارزیابی می‌کنید به‌ نظر شما آیا در کردستان به‌ عنوان میزبان این مسابقات خود حرفی برای گفتن دارد؟
جحضور تعداد زیادی هنرمند در مریوان علاوه‌ بر اینکه‌ به‌ لحاظ اقتصادی منافع زیادی برای مردم شهر در پی خواهد داشت و به‌ لحاظ جذب توریست نیز موجب خواهد شد طبیعت کردستان تنها مردم ایران بلکه‌ مردم سایر نقاط جهان را به‌ سمت خود جذب نماید. از سوی دیگر اغلب تماشاگران این تئاترها مردم کرد هستند که‌ خود موجب می‌شود در سطح آگاهی و حتی ارتقاء سطح تفکر مردم عادی نیز تأثیر بگذارد و موجبات توجه‌ به‌ هنر در کردستان را فراهم می‌آورد.
برتولت برشت هنرمند آلمانی می‌گوید: «هنگامی که‌ می‌خواهی سطح فرهنگ هر ملتی را دریابی، آن را باید در تئاتر آن ملت بجویی» به‌ عبارت دیگر تئاتر سبب توسعه‌ی فرهنگی در کردستان می‌شود و بدون شک فستیوال تئاتر خیابانی نویدبخش آینده‌ای روشن برای هنر کردی است.
تأثیرات برگزاری چنین فستیوالهایی بر هنرمندان تئاتر کرد صد برابر مردم عادی است. حداقل این تأثیر این است که‌ هنرمندان تئاتر کرد با دیدن نمایش گروه‌های اروپایی، با تئاتر معاصر در جهان آشنا می‌شوند و می‌توانند آن را با سطح کارهای خویش قیاس نمایند.
از سوی دیگر برگزاری این فستیوالها می‌تواند این فرصت را در اختیار هنرمند تئاتر کرد قرار دهد که‌ علاوه‌ بر نزدیک نمودن کارهای هنری خود به‌ پارادایم معاصر در جهان از طریق آشنا شدن با هنرمند تئاتر اروپایی به‌ فستیوالهای بین‌المللی راه‌ یابند.
بدون شک اگر مردم کردستان با شور و شوق و آغوش باز از فستیوال تئاتر خیابانی استقبال نمی‌کردند طی چند سال گذشته‌ این فستیوال به‌ صورت دائم در کردستان برگزار نمی‌شد. آنچه‌ در تئاتر خیابانی از اهمیت خاصی برخوردار است این موضوع است که‌ فاصله‌ی بین بازیگر تئاتر و تماشاچی بسیار کم است و برخی اوقات نیز ممکن است تماشاچی‌ها را در جریان تئاتر دخیل دهند به‌ همین خاطر اگر مردم کردستان به‌ عنوان تماشاگری مناسب و حرفه‌ای از تئاتر خیابانی استقبال نمی‌کردند هرگز این فستیوال اینگونه‌ مداوم کار خود را در مریوان پیگیری نمی‌کرد.
س: تئاترهایی که‌ اجرا شدند دربرگیرنده‌ی چه‌ مضامینی بودند و تأثیرات آنها بر پدیده‌ها تا چه‌ اندازه‌ مثبت خواهد بود؟
جیکی از بارزترین ویژگی‌های تئاتر خیابانی، محتوای اعتراضی آن در رابطه‌ با موضوعات اجتماعی است به‌ همین خاطر مجموعه‌ای از نمایشها تأثیرات مثبت و مستقیمی بر مخاطب می‌گذارد.
یکی از انتقادهای من نسبت به‌ تئاتر خیابانی مریوان این موضوع بود که‌ برخی ازنمایشها، تئاتر خیابانی به‌ حساب نمی‌آیند و در واقع همان تئاتر صحنه‌ای هستند که‌ در خیابان اجرا می‌شوند. اینگونه‌ نمایشها نمی‌توانند تأثیرات لازم بر مخاطب قرار دهند. همانگونه‌که‌ قبلا اشاره‌ نمودم تئاتر خیابانی در خارج از سن و سالن نمایش به‌ اجرا درمی‌آید اما این موضوع را نباید نادیده‌ گرفت که‌ هر تئاتری که‌ خارج از سالن نمایش به‌ اجرا دربیاید تئاتر خیابانی به‌ حساب نمی‌آید. برای مثال برخی از تئاترهای اجرا شده‌ در فستیوال، نمایش‌های سنتی و یا مذهبی هستند که‌ بنظر من اینگونه‌ نمایشها هیچ‌گاه‌ نمی‌توانند به‌ اندازه‌ی تئاترهای خیابانی بر مخاطبان خود تأثیرگذار باشند. از سوی دیگر اجرای نمایش‌های سنتی در خیابان با استقبال مخاطبین روبه‌رو نخواهد شد. آنچه‌ را که‌ در این باره‌ نباید نادیده‌ بگیرم این واقعیت است که‌ جمهوری اسلامی سیاست خود را در حوزه‌ی تئاتر اعمال می‌کند من خود در چندین دوره‌ فستیوال تئاتر خیابانی مریوان حضور داشته‌ام و تا حدی هم با سیاستهای جمهوری اسلامی در حوزه‌ی تئاتر آشنا هستم. قطعا در چنین فستیوال‌هایی برخی از تئاترها در چهارچوب سیاست‌های نظام آماده‌ و اجرا می‌شوند و متأسفانه‌ معدودی از هنرمندان کرد در زمینه‌ی تئاتر هم درست در همین راستا گام برمی‌دارند برای نمونه‌ افرادی هستند که‌ وابسته‌ به‌ نهادهای امنیتی رژیم هستند و در راستای سیاست‌های آنها سناریوهای خود را نوشته‌ و به‌ اجرا درمی‌آورند. دخالت‌های سیاسی حاکمیت تا جایی پیش می‌رود که‌ حتی در انتخاب آثار برتر هم دخالت می‌کنند و در خیلی از مواقع هیأت داوران فستیوال از آثار برگزیده‌ی فستیوال ناراضی هستند.
در فستیوال سال 2008، شب پیش از مراسم پایانی فستیوال تئاتر خیابانی مریوان، مأمورین امنیتی به‌ هیأت داوران فشار آورده‌ بودند که‌ برخی از آثار برگزیده‌ را از دایره‌ی منتخبین کنار بگذارند و تلاش کرده‌ بودند افراد نزدیک به‌ خود را به‌ عنوان نفرات برگزیده‌ معرفی نمایند. به‌ همین خاطر فرهاد آییش یکی از اعضای هیأت داوران به‌ نشانه‌ی اعتراض ساعت 2 شب به‌ تهران برگشته‌ بود و در مراسم اهداء جوایز شرکت نکرد. متأسفانه‌ دخالت نیروهای امنیتی در فستیوال به‌ صورت روتین درآمده‌ است و نمایشهای ضعیف نیز چون وابسته‌ به‌ نیروهای امنیتی هستند همواره‌ از جمله‌ی آثار منتخب فستیوال هستند.
مجموعه‌ای فستیوال بر مبنای آموزه‌های ایدئولوژیک در ایران سالانه‌ برگزار می‌شود برای مثال فستیوالی با نام «جشنواره‌ی تئاتر دفاع مقدس» در ایران برگزار می‌شود در این جشنواره‌ تمامی آثار باید در راستای سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌ جمهوری اسلامی ایران باشد. به‌ نظر من آنچه‌ را که‌ جمهوری اسلامی «دفاع مقدس» می‌نامد دقیقا بر خلاف آن است. آنچه‌ که‌ رژیم به‌ نام «دفاع مقدس» علیه‌ مردم کرد انجام داد. در واقع ترادژیی هولناک بود و تجاوزی آشکار به‌ خاک کردستان، متأسفانه‌ برخی از بظاهر هنرمندان کرد نیز در اینگونه‌ جشنواره‌ها حضور می‌یابند برای نمود یک فرد مریوانی که‌ در اینگونه‌ جشنواره‌ها شرکت می‌کند همواره‌ جزو نفرات برتر فستیوال خیابانی مریوان نیز می‌باشد، متأسفانه‌ این فرد هنوز هم به‌ محتوای هنر پی نبرده‌ و از کارکردهای تئاتر بی‌اطلاع است.
پ: شما در مقاله‌ای با نام «نگاهی به‌ تئاتر خیابانی» به‌ بررسی موانع اجرای تئاتر در عصر حاکمیت کلیسا و اوایل سرکارآمدن جمهوری اسلامی پرداخته‌اید. همانگونه‌ که‌ اطلاع دارید یکی از شرکت‌کنندگان در فستیوال تئاتر خیابانی مریوان با نام «یارسلاو سژکوفسکی» اهل لهستان نیز پیرامون موانع ایجاد شده‌ برای اجرای نمایش تئاتر توسط حکومت کومونیستی آن زمان سخن گفته‌، به‌ نظر شما هنر تئاتر چه‌ خطری برای چنین حکومت‌های در پی دارد که‌ اینگونە با آ‌ن برخورد مینمایند؟
جموضوع مهمی در تئاتر وجود دارد كە از آ‌ن بانام تئاتر سیاسی نام بردە میشود، یكی از محققین سرشناس در حوزەی تئاتر بانام «زیگفرید میلشینگر» تحقیقات گستردەای در این حوزە (تئاتر سیاسی) انجام دادە است از نظر او «در هیچ دورەای نمیتوان تئاتری پیدا نمود كە تئاتر سیاسی نباشد» این سخن بر این واقعیت تأكید دارد كە تئاتر در واقع یك امر سیاسی است.
اگر نگاهی گذرا بە تاریخ بیافكنیم میبینیم از عصر پیسستراتوس یعنی یونان باستان تا دوران نرون در رم قدیم و آ‌غاز میلاد مسیح تا اوج حكومت كلیسا تا دوران دیكتاتوریت استالین، تئاتر هموارە بستری بودە برای مقابلە با حاكمیت. هیچگاە تئاتر و حاكمیت در یك جبهە قرار نگرفتەاند. هر زمانی حاكمیت وانمود نمودە كە با تئاتر در یك جبهە قرار دارد آ‌ن زمان دوران حكومت دیكتاتورها و نظامهای توتالیتر بودە است بر همین مبنا میتوان اظهار داشت در حكومتهای دیكتاتور و ایدئولوژیك تئاتر با تمام وجود بە حاشیە راندە شدە است برای نمونە میتوان بە دوران هیتلر نازی اشارە نمود كە در آ‌ن هنرمند تئاتر آ‌لمانی به‌ صورت جمعی بە آ‌مریكا كوچ میكنند كە از جملەی آ‌نها بر تولت برشت و شاگردانش بودەاند.
قتل فدریكوگارسیا لوركای شاعر و از هنرمندان تئاتر اسپانیا در دوران دیكتاتوری ژنرال فرانكو و همچنین قتل مشكوك «مایر هولد» در دوران استالین از دیگر نمونەهاست. در دوران جمهوری اسلامی نیز تجربە حاكمیتهای توتالیتر در مقابل تئاتر تكرار شد. برای نمونە خوانشی نوین از هنر و تئاتر انقلاب اسلامی ( همانگونە كە در زمان استالین میبایست قهرمان تمام تئاترها كارگر باشند ـ خوانشی كارگری) بە وجود آ‌مد و تا آ‌نجا كە توانستند سعی نمودند هنرمندان تئاتر را در فقر و تنگدستی قرار دهند. شرایطی كە در آ‌ن حرفەای بودن و آ‌فرینش هنری كاری سخت و دشوار است و هنرمند برای امرار معاش بر روی سن میرود. مشخص نمودن خط قرمزها، سانسور و خانەنشین كردن هنرمندان تئاتر... از دیگر سیاستهایی است كە حكومتهای دیكتاتور و در صدر آ‌نها جمهوری اسلامی از اجرای آ‌ن ابایی ندارند. موارد فوق بیانگر این واقعیت است كە دلهرە و نگرانی حاكمیت از تئاتر بە سبب ماهیت روشنگرانه‌ آ‌ن میباشد و این امر بە این خاطر است كە تئاتر هنری زندە و پویاست كە قابلیت آ‌ن را دارد بر مسائل اساسی جامعە تأثیرگذار باشد.
تئاتر با تكیە بر دانش جامعەشناسی، روانشناسی تاریخ و ... میتواند نقش بسزایی در نحوەی تعاملات تمام اقشار جامعە داشتە باشد. بە همین جهت حاكمیت هموارە مانع از آ‌ن بودە كە تئاتر در جبهە مردم قرار گیرد اما تاریخ این امر را بە اثبات رسانیدە كە تلاش های حكومتهای خودكامە در مقابلە با تئاتر هموارە نتیجەای معكوس داشتە است و تئاتر و هنرمند تئاتر هموارە با مردم در یك جبهە علیە ظلم و خودكامگی ایستادەاند.

س: بە عنوان آ‌خرین پرسش، آ‌یندەی تئاتر كردی را چگونە میبینید؟ اگر سخن خاصی دارید بفرمایید؟
جآ‌یندەی تئاتر در كردستان، آ‌یندەای روشن خواهد بود بە شرطی كە هنرمندان تئاتر در آ‌ثار خود هم در بعد عملی و هم در بعد تئوری خود را با دانش روز وقف دهند. یكی از نقاط ضعف هنرمندان تئاتر كرد، سطح پایین تحصیلات آ‌نهاست. بخواهیم یا نخواهیم ما در عصر انقلاب اطلاعات قرار داریم و تئاتر نیز مانند هر هنر دیگری مراحل آ‌كادمیك و عملی را در حال سپری کردن است و در چنین شرایطی اگر هنرمند تئاتر نتواند خلاء عملی خود را پر نماید قادر نخواهد بود هنر خود را توسعە دهد.
در پایان سخنانم آ‌ن دستە از هنرمندان تئاتر كرد را كە تسلیم سیاستهای جمهوری اسلامی شدەاند مورد خطاب قرار میدهم و مطمئن هستم كە اینگونە افراد در آ‌یندەی تئاتر كردستان هیچ نقشی نخواهند داشت.
هنرمندان واقعی هیچگاە در مقابل منافع شخصی تسلیم ایدئولوژیی خاص نشدەاند و مشكلات زندگی هیچ گاە مانع از آ‌ن نشدە كە دست از مبارزە با حاكمیت بكشند. از دید هنرمندان واقعی مهمترین آ‌رمان هنر، روشنگری و در جبهەی مردم قرار گرفتن است. امیدوارم آ‌ن دستە از هنرمندان تئاتر كردی كە در حال خدمت بە حاكمیت جمهوری اسلامی هستند از خواب غفلت بیدار شوند و در جبهەی مردمشان بر ضد حاكمیت خودكامە و تحمیلی جمهوری اسلامی مبارزە نمایند.
بالاخرە روزی كاخ سلطنت حكومتهای دیكتاتور و خودكامە فرو خواهد ریخت و در این میان تنها هنر نامیرا و ماناست.
با تشكر از شركت شما در این مصاحبە
این مصاحبە در شماره 593 روزنامه "کوردستان" منتشر شده، که به صورت روزنامه الکترونیکی در سایت "کوردستان و کورد" موجود میباشد.  
لینک این مصاحبە در سایت کردستان و کرد، ، وبسایت مرکزی حزب دمکرات کردستان: