۱۳۹۳/۱۲/۰۸

چه‌مکه‌ نوێیه‌کانی سینه‌ما


چه‌مکه‌ نوێیه‌کانی سینه‌ما
و: جه‌مشید به‌هرامی

هاوکات له‌گه‌ڵ گۆڕان له‌ سینه‌مادا، چه‌مک و ئه‌ندێشه‌ پێوه‌ندیداره‌کان به‌ ره‌خنه‌ و شرۆڤه‌ی سینه‌ماش تووشی گۆڕان بووه‌؛ له‌ دوو ده‌یه‌ی 1960 و 1970دا له‌ ره‌خنه‌ و تیۆری سینه‌مادا شۆڕشێک هاته‌ ئاراوه‌، ئه‌م شۆڕشه‌ له‌ دنیای گۆڤاره‌ پرۆفشناڵه‌کانه‌وه‌ ده‌ستی پێکرد و دواتر له‌ سه‌ر ده‌قه‌ ژوورناڵیستی و ئاکادیمیکه‌کانی سه‌باره‌ت به‌ سینه‌ما و هه‌روه‌ها له‌ سه‌ر لایه‌نه‌کانی فیلمسازی(لایه‌نه‌ سه‌ره‌کی و لاوه‌کییه‌کان) کاریگه‌ری دانا. کاریگه‌رییه‌کانی ئه‌م شۆڕشه‌ هه‌ر وه‌ک هه‌ر شۆڕشێکی دیکه‌ به‌س تاڕاده‌یه‌ک قه‌ره‌بوو نه‌ده‌کرایه‌وه‌.
به‌ هۆی گه‌شه‌ی توێژینه‌وه‌ سینه‌ماییه‌کان له‌ زانکۆکاندا و هه‌روه‌ها کارلێککردنی توێژینه‌وه‌ ئاکادمیکه‌کان و جیهانی ده‌ره‌وه، روانگه‌ رادیکاڵه‌ نوێیه‌کان‌ گشتی بوون و (له‌ زانکۆکاندا) په‌ره‌یان سه‌ند.
بۆ تێگه‌یشتنی باشتر له‌م شۆڕشه‌ ده‌کرێت ئه‌م شۆڕشه‌ به‌ چه‌ند قۆناغی جیاواز، و هاوکات لێک گرێدراو، دابه‌ش بکرێت.
به‌ جێگیری و سه‌قامگیری هه‌ر قۆناغێک و په‌رپێدانی ده‌ستکه‌وته‌کان یان حاشا کردن له‌ ته‌نگاوی و به‌ربه‌سته‌کان، ده‌رگا به‌ره‌و رێگایه‌یه‌کی نوێ ده‌کرێته‌وه‌، ئه‌گه‌رچی رووداوه‌کان دروست به‌ پێی ریز کردنی خاڵه‌کانی به‌رباسی ئه‌م بابه‌ته‌ نه‌بوون و به‌ پێی کاریگه‌ری لایه‌نگرییه‌کانی دیکه‌، دابه‌شکردنی ئه‌م شۆڕشه‌ به‌ سێ یان چوار قۆناغدا نیشانده‌ری هه‌بوونی لۆژیکێکی تایبه‌ت له‌ چشتێکدایه‌ که‌ له‌و سه‌رده‌مه‌دا وه‌ک کۆمه‌ڵێکی ئاڵۆز له‌ گه‌شه‌ و پێشکه‌وتنه‌کاندا ده‌بینران.
یه‌که‌مین قۆناغ که‌ له‌ سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی
1960دا ده‌ست پێده‌کات، بریتی بوو له‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی دووباره‌ و گشتی بایه‌خه‌ سینه‌ماییه‌کانی ناسراو و باو، به‌ تایبه‌ت سینه‌مای هالیوود؛ پێداگری له‌ سه‌ر رۆڵی سینه‌ماکارانی به‌رهه‌مهێنه‌ر و به‌ره‌و نوشست بردنی سنووره‌کانی هونه‌ری سینه‌ما.(بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)

۱۳۹۳/۱۱/۲۶

ئه‌ده‌بیات و هونه‌ری چینی چه‌وساوه‌ی کوردستان

ئه‌ده‌بیات و هونه‌ری چینی چه‌وساوه‌ی کوردستان
جه‌مشید به‌هرامی

ئاماژه‌: ئه‌م بابه‌ته‌ پوخته‌یه‌که‌ له‌ لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی درێژ(هه‌ر له‌ ژێر ئه‌م ناوه‌)‌ که‌ ماوه‌یه‌کی زۆره‌ سه‌رقاڵی نووسینیم؛ به‌ هۆی درێژ نه‌بوونی بابه‌ته‌که‌ لێره‌دا پوخته‌یه‌ک له‌و لێکۆڵینه‌وه‌تان پێشکه‌ش ده‌که‌م.

ئه‌وه‌ من بووم که‌ کلوو کلوو پشکۆی گوڵه‌ نێرگزم له‌ نیگاته‌وه ئه‌چنییه‌وه‌ ئه‌و ساتانه‌ی که‌ پێده‌شت پێده‌شت و کۆ به‌ کۆی کوردستان گوێی بۆ شریخه‌ی چه‌که‌که‌ت‌ رائه‌دێرا؛ وه‌بیری بهێنه‌وه‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی که هه‌ڵاڵه‌برمه‌کان به‌ بزه‌ی نیگات باڵایان ده‌کرد، ئه‌و سه‌رده‌مه‌ت له‌ بیره‌؟!... گوێ رادێره‌، چاو بنووقێنه‌... ئێسته‌ش روه‌کی چۆم و ته‌لان و سه‌رچیای گشت ئه‌م نیشتمانه‌ به‌ سۆزی هه‌ناسه‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه‌وه‌، هه‌موو ساڵێک سروود ده‌چڕن... گوێ رادێره‌: ‌
بێره‌وه‌ ئاسمان جڵه‌وته‌ ئه‌سپی ژێرت مه‌شخه‌ڵه‌، باڵگره‌ تیژڕه‌و به‌ هه‌سته‌ سووره‌ سواری کۆمه‌ڵه‌، زووکه‌ سه‌نگه‌ر ئاوه‌دان که‌ ره‌نجده‌ری ماندوو نه‌ناس، عاره‌قه‌ت بۆ نۆبه‌ره‌ی نان بوه‌ته‌ بارانی په‌ڵه‌...(حه‌مه‌ عه‌زیز)/
هۆ مامه‌ی کرێکاری جامانه‌ی به‌فر له‌ سه‌ر کردوو، جانتای پڕ له‌ هه‌واڵ و بزه‌ و سروودی قاچاخ و چوارمێخه‌ کێشراوت به‌ره‌و کام هه‌وارگه‌ی پیری له‌ کۆڵ ناوه‌...(یونس)/
کاتێک په‌نجه‌ی ره‌شی تاوان، له‌ سه‌ر پیتکه‌ی چه‌ک ترازا و گلا ئاڵای باڵای زولفا، یه‌که‌م که‌س دایکی و باوکی بوون ده‌رگایان خسته‌ سه‌ر پشت و چوونه‌ سه‌ر جه‌سته‌ی نیوه‌ گیان...(ئه‌حمه‌د بازگر)/
گه‌ر پێت وایه‌ به‌ له‌ت بوونم، به‌ دانانی ته‌ونی بۆسه‌ و پلان بۆ نه‌خشه‌ی تیاچوونم، شه‌نگه‌ باڵای به‌ژنی سوورم له‌ناو قه‌ددا ده‌بڕیته‌وه‌، لافاوێکی له‌ ئاپۆره‌ی هه‌ڵکردنی چنگی مه‌رگا بێ سه‌ر و شوێن ده‌سڕیته‌وه‌، هه‌رزه‌ مه‌به‌، بچۆوه‌ ناو کێلانه‌که‌ی ژێر عه‌باکه‌ت...(حه‌مه‌ عه‌زیز)/
له‌گه‌ڵ ده‌ریا، ده‌ریای به‌سام و خرۆشان بووم به‌ هاوڕێ تا گه‌یشتن به‌ دیمه‌نێکی دڵڕفێن، له‌وێ شارێکم دیته‌وه‌، شارێکی سه‌یر، پڕ له‌ شادی و ئه‌وین، پڕ له‌ سه‌ربه‌ستی و پێکه‌نین...ورد بوومه‌وه‌ چاوم گێڕا له‌ سه‌ر لوتکه‌ی به‌رزی شارا ئاڵایه‌کی سوورم بینی، به‌ شنه‌ی با ئه‌شنایه‌وه‌، لێی نووسرابوو "ئێره‌ شاری ئاواته‌که‌ی کاک فوئاده‌، به‌خێرهاتن"(ئێڤێرێست)...
ئه‌م دێڕانه‌ وه‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ی تاڤگه‌ی وشه‌ و شه‌سته‌بارانی خوازه‌ و که‌ژاوه‌ی گێڕاننه‌وه‌ی چیرۆکی جه‌نگاوه‌رانێک‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌، که‌ "نه‌به‌زین" چه‌کی شانیان بوو،ئه‌وان مێژوویه‌ک له‌ "سه‌ربزێو"بوونیان بۆ هه‌تا هه‌تایه‌ تۆمار کردووه‌، پاڵه‌وانه‌کانی ئه‌و ده‌قانه‌ ''کاکی کرێکاری جامانه‌ی به‌فر له‌ سه‌ر کردوو'' بوون،
(بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)