 |
| بیژەن قوبادی |
بێ گومان هەل و مەرجی سیاسی ئەمڕۆی کوردستان و بە ئاقاری نالەبار رۆشتنی ئەو کەشەی کوردستان،نەک لە هەرێمی کوردستان بەڵکوو لە پارچەکانی دیکەی کوردستان بۆتە هۆی دڵنگەرانی هەر تاکێکی کورد،تەنانەت حیزبەکانی پارچەکانی دیکەی کوردستانیش بەتایبەت رۆژهەڵاتی کوردستان،بە دڵنگەرانییەوە سەیری ئەو بارودۆخەی ئێستای هەرێم دەکەن،دوا بە دوای خۆپیشاندانەکانی سلێمانی و هاتنە ئارای ئەو ئاڵۆزییە، " کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان" لە راگەیاندنێکدا بۆ بیروڕای گشتی ئامادەیی خۆی دەربڕی بۆ پشتیوانی لە هێور کردنەوەی ئەو دۆخە ئاڵۆزەی هەرێمی کوردستان،کە ئەو هەڵوێستە دەنگی جیاوازی لێکەوتەوە،بۆ ئەو مەبەستە و بۆ تاوتوێ کردنی هەندێ پرسیاری پێوەندیدار،بەڕێز " بیژەن قوبادی " ئەندامی کومیتەی ناوەندی ئەو حیزبە،بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەکانمانی دایەوە.
پرسیار: باروودۆخی ئێستای باشووری کوردستان چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
کوردستان وڵاتێکی دابەشکراوی داگیرکراوە. سەرەڕای ئەو بابەتە، لە باری سروشتی و هەڵکەوتووی جوغرافیایی و سروەت و سامانەوە، خاوەنی تایبەتمەندی و گرینگایەتیەکی حاشاهەڵنەگرە. (بۆ دەێژەی بابەت لێرە کرتە بکە)
ئەو هۆیانە کاریگەریی راستەوخۆی هەبووەو هەیە لە سەر هەر ئاڵ و گۆڕێک لە هەر کام لە بەشەکانی کوردستان و جیا لە داگیرکەرانی کوردستان و وڵاتانی ناوچەکە، لە بەر ئەو هەڵکەوتە جوغرافیایی و تایبەتمەندیە، کۆمەڵێک لە وڵاتانی تریش بە شێوەیەکی هەستیار کوردستانیان بە وردی خستۆتە ژێر چاوەدێریەکی تەواوەوە. جا بڕیکیان بە ئاشکراو راستەوخۆ بڕێکیش ناڕاستەوخۆ، بەڵام بە وردی و زۆر هەستیار.
بارو دۆخی ئەمڕۆی باشووری کوردستان بە بێ ناسینی رابردووی دەسەڵاتی ناوەندی لە بەغدا، بە تایبەت رژیمی بەعس و ئەو هەلەی کە بووە هۆی رووخاندنی ئەو رژیمەو هەڵسەنگاندن و لێکدانەوەی هەل و مەرجی ئەمڕۆ و ئاڵ و گۆڕە پەیتا پەیتا و خێرای جیهان بە گشتی و ناوچەکە هەر لە لووتکەی ئافریقاوە تا خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ناتوانێت لێکدانەوەیەکی واقعبینانە بێت.
راستە گەلی کورد لە بەشی دابڕاوی باشوور بە درێژایی تەمەنی وڵاتی عێراق خەباتی کردووە، قوربانی داوە، ماڵ و وڵاتی سووتێندراوە و ئاوارەیی کێشاوە. بەڵام عامیلی راستەو خۆی رووخانی رژیمی بەعس، عامیلێکی دەرەکی بووە، چ لە شەڕی کوەیت لە ساڵی ١٩٩١ و چ لە هێرشی رۆژ ئاوا لە ساڵی ٢٠٠٣ بۆیە لە بەر ئەوەی ئەو ئاڵ و گۆڕانە ئاوها بە خێرایی چاوەڕوان نەدەکرا، چ ئوپۆزیسیونی عێراقی و چ لایەنی کوردی بۆ وەها دۆخێک خۆیان ئامادە نەکردبوو. لە راستیدا گەڵاڵە و پلانێک کە وڵامدەرەوەی قۆناخ و هەلی هەڵکەوتوو ببێت، لە بەردەست دا نەبوو.
با بە چەشنێکی تریش چاو لە ڕووداوەکە بکەین. لە مێژووی وڵاتانی ناوچەکە، جیا لە وڵاتی ئێران کە جەماوەری خەڵک بە بەرینی و بەر بڵاوی لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەی زایینی بەم لاوە دەسەڵاتی ناوەندیان رووخاندووە، وڵاتانی تر لا پاکستانەوە بگرە تا ئەفغانستان، تورکیە، سووریە، عێراق و. . .عامیلی ئاڵ و گۆڕ، یان وڵاتێکی ترو عامیلێکی دەرەکی بووە یان لە سەرەوەو لە لایەن ژێنڕاڵەکان و فەرماندەکانی ئەرتەشەوە بووە و بە شیوەی کۆدەتا. بەم هۆیەوە بووە کە نە جەماوەری خەڵک بایەخیان پێ دراوەو نە لایەنە سیاسەکانیش دەورێکی سەرەکی و ئەوتۆیان گێڕاوە. لە سەر ئەو بنەمایەش، خەڵک لە گەل دەسەڵات تێکڵاو نابن و بە هی خۆشیان نازانن.
ئەم بابەتە بە درێژایی چەندەها ساڵ کاریگەرییان هەبووە لە سەر جەماوەری خەڵکی ئەو وڵاتانە و بە شیوەیەکی درێژ خایەن کاری کردۆتە سەر هەست و بیرو رەوانی خەڵک و وەک دیاردەیەکی فەرهەنگی لە لایەن دەسەڵاتەوە لە ناخیان چەقێندراوە.
بۆیە بە عام لەم وڵاتانە هەرچی دام و دەزگاو دامەزراوە و سەروەت و سامانە بە مڵکی دەسەڵات دەناسێندرێت و جەماوەر خۆی بە خاوەنی نازانێت. هەروەک ئاماژەمان پێی دا، ئەو شیوازە بیر کردنەوەیە میراتی چەقبەستووی سیستەمە سەرەڕوو دیکتاتۆرەکانە. ئینجا هەم کاربەدەستانی دەسەڵاتی نوی و هەم جەماوەر لێرەدا وەکو یەک بیر ئەکەنەوە. یەعنی دەسەڵات بە عام ئەوە بە مڵکی خوی ئەزانێت و جەماوەریش بەو شێوە بە میرات ماوە بۆ هەردوو لایەن(دەسەڵات- جەماوەر)بە شێوازێک ئەوە بە فەرمی دەناسێت. لە بەر ئەوەی دەسەڵات داری ئەمڕۆ، بەشێکە لە جەماوەرە خەباتکاری دوێنێ. بەڵام چۆنکۆ لە یەک فەرهەنگدا بار هاتوون، بەو شێوەیە بیر ئەکەنەوە. ئەگەر بە پێچەوانەشەوە دای بنێن و جێگای جەماوەر و دەسەڵات بگۆڕێن، ئەو خولە دووپات ئەبێتەوە.
نەتەوی کورد لەم بەشە لە وڵاتە داگیر کراوەکەی کە بۆ خۆی تێیدا بێگانەیە، پاش بیست و چەند سەدە هەلێکی بۆ رەخساوەو دەسەڵاتێکی کرچ و کاڵی بۆ خۆی پێکهێناوە، ئەرکی سەر شانیەتی بە هەموو کەم و کۆڕیەکانیەو بی پارێزێت و حەل بۆ باش و باشتر کردنی بدات. ئێمە چوار دیواریەکمان داناوە ناوی خانووە بە کۆمەڵێک کەم و کۆڕیەوە، پاراستنی ئەو چوار دیواریە و قۆڵ هەڵماڵین بۆ ناسین لا بردنی کەم و کۆڕیەکانی باشترە یان کاول کردن و لە ناو بردنی؟
پرسیار: بوونی ئوپۆزسیۆنێک لەو چەشنەی کە لە باشوور دەبینرێت چی دەسەلمێنێ؟
بە پێچەوانەی ئەو بۆچوونە باوەی کە هەیە، دیموکراسی، ئازادی و مافخوازی بەرهەمێکی هاوردە و نوێ یان خۆڕسک نین. بەڵکو هاوزاد و لفەدوانەی مرۆڤن تەمەنیشیان جیا لەوەی شێوازیان چۆنە و چۆن بووە، بە درێژایی تەمەنی هەر ئەو مرۆڤەیە. ئەوانە ئەزموونی دنیایە و بە خوێندنەوەی سەردمیانەوە. بەڵام پەروەردە کردن و بار هێنانیان پێوەندی راستەوخۆی بە رادەی تێگەیشتنی هەر کۆمەڵگایەکەوە هەیە کە بە پێی کۆمەڵە تایبەتمەندی هەر کۆمەڵگایەک، کاریگەری نەخشی جیاوازیان هەیە.
خاڵی گرینگ لەم نێوەدا چلۆنایەتی خوێندنەوەی تاک و لایەنە جیاوازەکانە لەم بابەتە. بێشک چەک و ئامرازی خەباتی هەر نەتەوە، لایەن یان تاکێکی کۆمەڵگا، لە لایەن لایەنی بەرانبەر واتە دەسەڵاتەوە دیاری کراوە. جا هونەر و تێگەیشتنی لایەنی ئۆپۆزیسیون لێرەدا ئەوەیە کە بە چ شێوەیەک کەڵک لە ئەو ئامرازو کەرەسانە وەر دەگرێت. لە حاڵێکدا کە ئەو هەلە رەخساوە بۆ منی ئۆپۆزیسیون تاکۆ بتوانم لە هەموو تریبوونێکی پێشکەوتوو و سەردەمیانە بۆ گەیاندنی ویست وداخوازەکانی خۆم کەڵک وەرگرم، تا ئەو کاتەی پارلەمان و میدیاو رۆژنامە و راگەیاندن و شەقام لە بەردەستم دایە، پەنا بردن بۆ توند و تیژی و ئاڵۆزکردنی دۆخەکە لە هەر لایەنێکەوە دزێو و نەشیاوە و شایانی ئیدانە کردن.
ئێمە مرۆڤەکان بە گشتی ئارمانخواز و ئیدەئالیستین و ئەمە دوورە لە دنیای واقێع. لە سەر گۆی زەوی پتر لە شەش میلیارد و نیو مرۆڤ خەریکی ژیانن، ئەم رێژە مرۆڤە شەش میلیاردو نیو دنیایان بۆ خۆیان هەیە کە بە هیچ شێوەیەک دنیای دوویان لە هەموو بووارەکاندا وەکو یەک نین. کە وابوو چە مانایەکی هەیە ئێمە لە باتی کار کردن لە سەر خاڵە هاوبەشەکان، هێزو توانای خۆمان لە سەر خاڵە جیاوازەکان کۆ بکەینەوە بۆ سڕینەوەی هەموو دەسکەوتەکانمان حەول بدەین؟
دنیای ئەمڕۆ دنیای تەک رەهەندی نیە بەڵکو دنیای فرەچەشنیە. لایەنی بەهێز و خاڵی پۆزیتیڤیش هەر ئەو فرە رەهەندی و فرە چەشنیەیە. کاتێک مێژووی دەسەڵاتە تاک رەهەندیەکان چاو لێ ئەکەین، وڵاتانی جەمسەری رۆژهەڵاتی پێشوو لە پێش چامان خۆ دەر ئەخەن، یان یان دەسەڵاتی دیکتاتۆرەکان هەر ئەمڕۆش لە گۆشەو کەنارەوە دەبینرێن. بۆیە هەبوونی ئۆپۆزیسیونی ژیر و وریا نە ئەوەی کە بە زەرەر نیە، بەڵکو پێویستیەکی حاشاهەڵنەگرە لە بەر ئەوەی ئۆپۆزیسیونی راستگۆ، ژیر و لێزان و پسپۆڕ، ئاوێنە و نیوەی تەواوکەری دەسەڵاتە.
ئەگەر دەسەڵات سەرەڕۆ نەبێت و یاسای یاری بزانێت، لە بەرانبەریشدا ئۆپۆزیسیون خاوەنی پرۆگرام، گەڵاڵەو پێشنیاری روون و دیاری کراو بێت، هۆی بەرەوە پێش چوون و گەشەیە کە پێچەوانەکەشی رووخاندن و تێک دانە.
پرسیار: بەڕای ئێوە تا چ رادەیەک دەستەکانی دەرەکی دەتوانن ئەو کەش هەوا سیاسییەی ئەمڕۆی باشووری کوردستان بەڵارێدا بەرن؟
هەروەک پێشتر باسمان لێوە کرد، کوردستان دۆز و بابەتێکی تایبەتە. ئێمە لە گەمارۆیەکی چەند لایەنە داین و بە دڵنیاییەوە هیچکام لە لایەنەکانی بەرانبەر، نە ئەوەی کە دۆستی ئێمە نین بەڵکو بە هەر شێوەیەک بۆیان بلوێ، ئەو دۆژمن کاریەی خۆیان ناشارنەوە. هەر کاتێکیش دەستیان داوەتە کارێک یان هەنگاوێکیان هاویشتبێت، لە لایەک لە پێناو بەرژەوەندی خۆیان دا بووە و لە لایەکی ترەوە وەکو کارتێک بۆ ئیمتیاز وەر گرتن لە لایەنی وڵاتی بەرانبەر بووە. سەرەڕای ئەو خاڵانەش مە بەستیان بەدەستەوە گرتن، کونترۆڵ و مەهار کردنی خەباتی ڕەوای گەڵی کورد بۆ بە لاڕیدا بردن و لە بار بردنی بووە.
لە بەر ئەوەی هەر ئەو کێشەیە( کێشەی نەتەوەی کورد) لای خۆشیان لە ئارادایە، پارستنی بەرژەوەندیەکانیان ئەو ئیزنەیان پێ نادات. بە درێژایی مێژوو ئەو ئەزموونە تاڵە چەند پات بۆەتەوە و لەم بوارەشدا بەڵگە زۆرن و پێویست ناکات بچینە ناو وردەکاریەکانیەوە.
لە نێولایەنەکانی بەرانبەری گەلی کورد، ئێمە چاو لە لاوازترینیان بکەین کە بە رای من لەمڕۆدا دەسەڵاتی ناوەندی لە بەغدایە. لە و حکومەتە کە بەشێکی دیاری کەر و بەرچاوی بەرەی کوردە، پاش چەند ساڵ هێشتا لە سەر کەرکووک، ناوچە دابڕاوەکان و چەندین خاڵی تر و بە گشتی پرسی کورد، ئامادە نین پابەندی پەسەندکراوەکانی خۆیان بن، جا چ بگات بە ئێران، تورکیە و سووریە؟
پڕو پاگەندە و هەڵوێستی ماڵپەڕەکانی سەر بە کۆماری ئیسلامی و بە تایبەت کاناڵی تەلەڤزیوونی"سەحەر" و کۆمەڵێک کاناڵی سەر بە کۆماری ئیسلامی سەڵمێنەری ئەو راستیەن.
پرسیار: هەڵوێستی هێزە ئوپوزسیۆنەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە هەمبەر ئەو ئاڵۆزییە دەبێ چۆن بێت؟
وا باشە ئێمە لە هەڵگرتنی کۆمەڵێک دروشمی قەبەو بەردی زل خۆ ببوێرین و جیا لە رەنگی رەش و سپی، بتوانین رەنگەکانی تریش ببینین.
هەر نەتەوەیەک لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندی گشتی خۆی کۆمەڵێک یاسا و بڕیاری هەیەو لە سەروی ئەوانەوە، بۆ خۆیان "هێڵێکی سوور"یان داناوە. پاراستنی ئەو هێڵە سوورەش بۆ هەموو لایەنێک تەنانەت تاکەکانیش پرەنسیبە.
گۆڕینی دەوڵەت، کابینە، پارلەمان و بەرپرسانی دام و دەزگاکان لە هەر خۆلێکی هەڵبژاردن دا ئاسایی و یاساییە، ئێمە کاتێک لە سیستەمێکدا کە دەسەڵات راستەو خۆ بە دە دنگی جەماوەر دیاری دەکرێت، دەژین،ئەگەر لە لایەنێکی حیزبی نارازی بین ئەو دەرفەتەمان هەیە کە بۆ خولی داهاتوو دەنگیان پێ نەدەین و متمانەیان پێ نە بەخشین. ئەمە گونجاو ترین، دیموکراتیک ترین و ئەوڕۆیی ترین شێوەیە.
ئێمە وەکو جەماوەر پێویستە ئەو راستیە بزانین کە دەسەڵات بە بێ ئێمە بوونی نیە. بە واتایەکی تر، ئێمەی جەماوەر و کۆمەڵگا بوونمان بە دەسەڵاتەوە نە بەستراوە، بەڵام دەسەڵات فەلسەفەی هەبوونی خۆی بە منی جەماوەرەوە بەستراوە. بەم پێیە ئەوە منم (جەماوەر) کە دەسەڵاتم پێک هێناوەو متمانەم پێ بەخشیوە. هەرکات ئەو متمانەیەم لێی وەر گرتەوە، بە هیچ شێوەیەک مەشرووعیەتی نامێنێت.
ئەزموونی باشووری کوردستان پاش بیست و چەند سەدە، خاڵی وەرچەرخان و جێگای هیوای نەتەوەی کوردە. لە پارچەکانی تری کوردستان، گەلی کورد چاوی بەم ئەزموونە بڕیوە، بۆیە بە هەستی بەرپرسانەو هاو چارەنووسی لێی ئەڕوانن.
لە سەر هێزە سیاسیەکانیش ئەزموونی باشووری کوردستان و دەسەڵاتی سیاسی لەو بەشە مەیدانی تاقی کردنەوە و گەلێک وانەی بەنرخە بۆ داهاتووی کوردستانی رۆژ هەڵات.
پرسیار: هەروەها کە هەموان ئاگادارن بێجگە لە کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان سەرجەم لایەنەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان لە هەمبەر ئەو بارودۆخەی باشووری کوردستان بێدەنگ بوون،ئەو بێ دەنگیەی لایەنەکانی دیکە بۆ چی دەگێڕنەوە؟
هەر وەک پێشتر باسمان کرد، ئێمە لە عاڵقەی گەمارۆیەکی هەمە لایەنەداین. بە درێژایی مێژوولە هەر شکستێک دا، بێ لە بەر چاو گرتنی ئەوەی کە ئەو شکستە لە کامە بەش لە کوردستان بووە، گەلی کورد بە گشتی زیانی بینیوە. بۆیە مەترسی و ئەگەری لە بار چوونی ئەم ئەزموونە مەترسیە لە سەر گەلی کورد بە گشتی و لە نێو چوونی ئەو چوار دیواریەی کە باسمان کرد. پارستنی خانوویەک بە هەموو کەم و کۆڕیەکانیەوە و حەولدان بۆ باشتر کردنی باشترە یان بە تەواوەتی بێ خانوویی.؟
هەر چەند ئەمە بە مانای دەستێوەردان و دەخالەت کردن نیەو لە عەینی حاڵدا کە چارەنووسمان پێکەوە بەستراوە، بەڵام پاراستن و رێز دانان بۆ سەربە خۆیی جەماوەر و لایەنە سیاسیەکانی هەر پارچەیەک لە کوردستان دەبێت بەشێک لەو هێڵە سوورە بێت کە بۆ پاراستنی بەرژەوەندی نەتەوەیی گەلی کورد دا دەنرێت و ئێمەش بڕوامان بەو خاڵە هەیەو پێی پابەندین.
هەر وەک تا ئەمڕۆ بە هەستی بەر پرسانەوە جووڵاینەتەوە، بڕوامان پێیەو لە حاڵێکدا کە لە هەر چەشنە دەخالەتێک لە کارو باری لایەنە جیاوازەکان و بابەتە ناوخۆییەکان خۆمان ئەبوێرین، لە هەمان حاڵدا بەرژەوەندی گشتی و نەتەوەیی مان بە لاوە گرینگە.
لە سەر باسی لایەنەکانی تریش، ئەوە بابەتێکە کە پێوەندی بەو لایەنانەوە هەیەو شیاوە کە خۆیان وڵامی بدەنەوە.
ئاماژە: ئەم دیمانەیە لە ژمارەی 17ی گۆڤاری شۆک رێکەوتی:1/4/2011 له باشووری کوردستان بڵاو کراوەتەوە.
لینکی ئەم دیمانەیە لە سایتی رۆژهەلات تایمز: http://rojhelattimes.org/read.php?id=2790
